Áhččivuohta
Lea dábálaš ahte badjánit olu gažaldagat áhččivuođa, váhnenovddasvástádusa, fuolahanovddasvástádusa, ovttastallama, ealihanovddasvástádusa ja vuoigatvuođaid ja geatnegasvuođaid birra.
Guoibmin ii leat dus juridihkalaš riekti válljet abortta dahje ii. Lea nissonolbmo válga mii vuođđuduvvo Lágas áhpehisvuođa gaskkalduhttima birra. Lea easkka go áhpehisvuohta lea ollašuhtton ahte don máná áhččin dahje máná mieleadnin oaččut vuoigatvuođaid.
Dárbbašat go don ságastit ovttainge?
Amatheas deaivvadat dearvvašvuođabargiiguin geain lea guhkes hárjáneapmi ságastallat guimmiin sutnje gii lea áhpeheapme. Mii leat bealátkeahtes dearvvašvuođabálvalus, mis lea jávohisgeasku ja mii veahkehit du dan dilis mas don leat ja dainna válggain maid leat dahkan. Don oaččut min lusa boahtit akto, guimmiin fárrolaga dahje suinna geainna don leat šaddan áhpeheapmin.
Visot min bálvalusat leat nuvttá. Mii fállat ságastallama dárogillii, sámegillii ja eŋgelasgillii, eará gielaide diŋgot dulkka. Ságastallan bistá sullii diimmu, ja mii sáhttit deaivvadit video dahje telefovnna bokte, dahje min kantuvrrain. Don mearridat ieš galle háve dárbbašat ságastallama, de soahpat dan ovttas.
Gažaldat áhččivuođas?
Neahttasiiddus nav.no oaččut eanet dieđuid maid dat mearkkaša dutnje. Doppe gávnnat oanehis dieđuid njuolggadusaid birra. Dárkkut bures áhččivuođa deháleamos mearrádusaid ja gávnnat movt don dagat jus eahpidat leat go don áhčči mánnái.
Jus eahpidat ahte leat áhčči mánnái, de sáhtát dan dárkkistit varraiskosiin ja DNA-iskosiin. DNA- iskosis dutkojuvvo makkár iešvuođat mánás, máná eatnis ja navdojuvvon áhčis leat. Iskkus dahkko go mánná lea riegádan. Farskap.no lea Oslo universitehtabuohcciviesu neahttasiidu áhččivuođa ja áhččivuođaiskosiid – DNA-teasttaid birra. Siiddus muitaluvvo maiddái mii DNA-teasta lea ja man sihkkarit dat gávnnaha áhččivuođa. Don sáhtát oažžut vástádusa iežat gažaldahkii, ja diŋgot teastta neahta bokte jus háliidat. Teastta fertet ieš máksit.
Jus lea eahpádus áhččivuođas, de sáhttá dievdoolmmoš vuordit vuolláičállimis áhččivuođaduođaštusa dasságo DNA-teasta lea dahkkon maŋŋel go mánná lea riegádan. Nu guhká go dievdoolmmoš lea namuhuvvon nissonolbmo báhpiriin áhpehisvuođa oktavuođas, de boahtá son gohččojuvvot čoahkkimii NAV:in maŋŋel máná riegádeami. Ulbmil čoahkkimiin lea čielggadit áhččivuođa, ja jus dievdoolmmoš eahpida de sáhttá son čoahkkimis muitalit ahte ii dohkket áhččivuođa. Dalle lea NAV:s ovddasvástádus DNA-testemis.
Váhnenovddasvástádus
Go mánná riegáda ja áhččivuođa lea čielgan, de oaččut váhnenovddasvástádusa. Váhnenovddasvástádus ii leat seamma go fuolahanovddasvástádus. Váhnenovddasvástádus lea dat vuoigatvuohta ja geatnegasvuohta mii váhnemiin lea mearridit máná ovddas persovnnalaš dilálašvuođain. Buot mánát geat riegádit ođđajagimánu 1.beaivvi 2020 rájes, ožžot dábálaččat váhnemiid geat juogadeaba váhnenovddasvástádusa. Dat gusto sihke mánáide geain leat náitalan váhnemat, mánáide geain leat ovttasássi váhnemat ja mánáide geain leat váhnemat geat eaba oro ovttas. Geahča maiddái mánáidlága kapihtal 2 váhnenovddasvástádusa birra.
Mánáidláhka addá mánnái rievtti beassat servvoštallat goappaš váhnemiiguin, maiddái de go váhnemat eaba oro ovttas. Vuoigatvuohta servvoštallat galgá leat mánnái buoremussan – leat namalassii máná dárbbut mat gustojit. Váhnemat sáhttiba friddja soahpat makkár servvoštallanortnega soai háliideaba. Máná servvoštallanvuoigatvuohta lea regulerejuvvon mánáidlága kapihtal 6:s.
Ealihanovddasvástádus
Jus nissonolmmoš vállje ollašuhttit áhpehisvuođa de lea dudnos goappašagain ealihanovddasvástádus. Dat gusto maiddái jus eahppi oro ovttas dahje jus válljet ahte ii doaimma aktiivvalaš áhččin. Du ealihanovddasvástádus ja váhnenmávssu sturrodat lea vuođđuduvvon máná dárbbuide. Dus lea ealihanovddasvástádus dasságo mánná deavdá 18 jagi. Deháleamos mearrádusaid váhnenmávssu birra gávnnat mánáidlágas kapihtal 8:s. Geahča maiddái nav.no gos leat eanet dieđut váhnenmávssu birra. Doppe gávnnat maiddái oadjokalkuláhtora mii rehkenastá man olu don šattat máksit váhnenmávssu. Nav.no siiddus gávnnat maiddái dieđuid mánáidoaju ja eará doarjjaortnegiid birra.
Eará vejolaš fálaldagat ja diehtojuohkin ja veahkkin áhččivuođa oktavuođas sáhttet leat:
Bearašsuodjaluskantuvra
Bearašsuodjalus lea nuvttá vuosttašfálaldat iešguđetlágán ovttaseallin- ja oktavuohtaváttuid ektui. Bearašsuodjaluskantuvra sáhttá veahkehit váhnemiid dahkat soahpamušat mánáid birra ja veahkehit bagadallamiin ja ovttasbarggu buoridemiin váhnemiid gaskka. Dat fállá terapiija ja ságastanjoavkkuid. Fálaldat lea riikkaviidosaš. Bearašsuodjaluskantuvrraid miehtá riikka gávnnat dáppa: bearašsuodjaluskantuvra.
Advokáhtta:
Váldde advokáhtain oktavuođa jus dárbbašat veahki juridihkalaš áššiide. Neahttasiiddus advokatenhjelperdeg.no leat hárjánan advokáhtat geat fállet nuvttá ráđiid ja dieđuid vejolaš juridihkalaš čuolmmaid birra, ja riekteveahki. Don sáhtát ieš divvut gažaldagaid. Doppe oaččut maiddái ½ diimmu nuvttá advokáhttaveahki máŋgga báikkis riikkas. Daid gávnnat dáppe: Advokatvakten.
Nuvttá riekteveahkki lea ortnet mii lea ásahuvvon veahkehit olbmuid geain lea unnán sisaboahtu. Nuvttá riekteveahkki mearkkaša nuvttá riekterávvagiid. Dat mearkkaša ahte oaččut máksot goluid advokáhttaráđiid ovddas. Nuvttá riekteveahkki mielddisbuktá maiddái nuvttá áššejođiheami. Dat mearkkaša ahte oaččut gokčot advokáhttagoluid ja riektedivadiid jus šaddá diggeášši. Sáhtát lohkat eambbo nuvttá riekteveahki birra dáppe.
Stáhtahálddašeaddjis, ovddeš fylkkamánnis sáhttet váhnemat oažžut veahki guorahallat praktihkalaš ja juridihkalaš gažaldagaid váhnenovddasvástádusaid ektui, ee. servvoštallanrievtti dáfus. Doppe sáhtát maiddái oažžut dieđuid nuvttá riekteveahki birra.
Reform resursaguovddáš
Reform – resursaguovddáš dievdoolbmuid várás fállá veahki dievdoolbmuide ja deattuha erenoamážit bártniid ja dievdoolbmuid eallindili, hástalusaid ja dárbbuid. Don sáhtát váldit oktavuođa dievdduidtelefovnnain ja ságastit hárjánan ráđđeaddiin iežat dili birra. Jus dárbbašat juridihkalaš veahki de sáhtát váldit oktavuođa Reform juridihkalaš ráđđeaddintelefovnnain maid advokáhtat fuolahit.